کلاچ احتمالاً اولین قسمتی از خودرو است که هر کسی، خواه از قطعات خودرو اطلاع داشته باشد یا نداشته باشد، هنگام شروع به یادگیری رانندگی با آن مواجه می شود. زیرا یکی از اساسی ترین مراحل رانندگی فشار دادن پدال کلاچ است. به طوری که همه بدانند بدون کلاچ ماشین حرکت نمی کند. اما بسیاری از ما از نقش این قطعه حیاتی بی اطلاع هستیم و دقیقا نمی دانیم که کلاچ در روند حرکت خودرو چه می کند. امروز می خواهیم در مورد این قسمت از خودروهای سواری بیشتر بگوییم و ویژگی ها، عملکردها و انواع آن را در نظر بگیریم.
کلاچ رابط بین موتور و گیربکس است. این قسمت امکان برقراری ارتباط بین موتور و گیربکس و قطع این اتصال را در زمان های مختلف فراهم می کند. وظیفه اصلی این دستگاه مکانیکی انتقال نیرو و کنترل این انتقال است. این بدان معناست که برای انتقال نیرو و توقف یا شروع حرکت توسط کلاچ کنترل می شود. بنابراین، کلاچ به طور همزمان میزان انتقال نیرو و زمان آن را تنظیم می کند. در واقع، کلاچ انتقال نیرو را در حین انتقال حرکت از یک شفت به محور دیگر مدیریت می کند. بر این اساس، وظایف کلاچ را می توان به شرح زیر تقسیم کرد:
– تعویض دنده
– قطع ارتباط موتور با گیربکس یا خلاص کردن خودرو
– وصل کردن موتور و گیربکس و برقراری امکان انتقال نیرو بین آن ها
نحوه عملکرد کلاچ
کار کلاچ بر اساس تماس دیسک اصطکاک با فلایویل و شکسته شدن این تماس است. بنابراین در طی این تماس، فشار وارد بر صفحه اصطکاک، چرخش فلایویل را به آن منتقل کرده و باعث چرخش آن می شود. این صفحه قدرت دریافتی را نیز به گیربکس می رساند. اما هنگامی که فشار روی دیسک کلاچ برداشته می شود، اصطکاک حاصل که نیروی محرکه را از موتور به دیسک منتقل می کند کاهش می یابد و دیسک روی چرخ فلایویل می لغزد. انتقال نیرو از طریق دیسک کلاچ با استفاده از شفت ورودی گیربکس انجام می شود. کاهش فشار روی دیسک کلاچ نیز از طریق فنر دیافراگمی صورت می گیرد. بدین ترتیب این فنر بین صفحه فشار و صفحه کلاچ قرار می گیرد. فقط با یک تماس قیمت لوازم یدکی برلیانس را از قلب بازار تهران خیابان چراغ برق استعلام کنید و براحتی سفارش دهید و در تمام نقاط تهران و سایر شهرستان ها دریافت کنید. با فشار دادن فنر، پاهای آن به سمت صفحه رانده شده و از صفحه اصطکاکی دور می شود. در این صورت فشار روی این صفحه کاهش می یابد. اما فشار روی فنر خورشیدی نیز توسط سیستم هیدرولیک یا مکانیکی پدال کلاچ کنترل می شود. به این صورت که با فشردن پدال گاز توسط راننده، اپراتور پدال نیروی پای راننده را به درپوش منتقل می کند و استاپر را از یاتاقان رها کننده جدا می کند. با حرکت شاخک، بلبرینگ از فنر دیافراگمی جدا می شود و فنر نیز حالت مورد نیاز را تغییر می دهد. بنابراین، سه حالت عملکردی را می توان برای کلاچ تعریف کرد:
فعال بودن کلاچ
در این زمان پدال کلاچ درگیر شده و کلاچ از مدار انتقال نیرو خارج می شود. در طی این فرآیند قطع، نیروی محرکه موتور به گیربکس ارسال نمی شود و با بی حرکت بودن دنده ها، تعویض دنده آسان و روان انجام می شود.
آزاد بودن کلاچ
زمانی که کلاچ تحت فشار است و نیروی دورانی را منتقل می کند. در این حالت پدال کلاچ رها شده و نیروی محرکه موتور توسط اصطکاک دیسک کلاچ از فلایویل منتقل شده و از طریق شفت ورودی به گیربکس ارسال می شود.
نیم کلاچ
در حالتی که صفحه اصطکاک در حالت نیمه آزاد بین صفحه فشار و فلایویل قرار می گیرد. در این حالت نیروی گشتاوری که توسط سیستم انتقال نیرو به چرخ ها منتقل می شود با نیروی جاذبه زمین برابر است و بنابراین چرخ ها همزمان با کارکردن موتور حرکت نمی کنند. حالت نیمه کلاچ، که از نیمه فشار دادن پدال کلاچ حاصل می شود، می تواند به عنوان یک ترمز موقت روی درجه ها عمل کند.
فنرهای صفحه ارتعاشی در مرکز صفحه کلاچ نیز وظیفه دفع ضربه و ضربه شدید ناشی از انتقال نیروهای محرکه از موتور به صفحه را دارند. در غیاب آنها، انتقال نیرو با همان ضربه به گیربکس منتقل می شود و خودرو در هر تعویض دنده ضربه وارد می کند.
اساس کار و عملکرد انواع کلاچ ها بر اساس اصل اصطکاک است. زیرا همانطور که گفته شد قطع و وصل شدن انتقال گشتاور به نیروی اصطکاک استاتیکی دیسک کلاچ بستگی دارد. اما این نیروی اصطکاک و تماس مداوم و نزدیک بین دیسک کلاچ و فلایویل گرمای زیادی تولید می کند که می تواند منجر به فرسودگی دیسک کلاچ در شرایط بحرانی شود. برای رفع این مشکل، کلاچ های روغنی یا مرطوب طراحی شده است. این کلاچ ها که معمولا در داخل بلوک سیلندر قرار می گیرند در روغن هیدرولیک موتور غوطه ور می شوند. به این ترتیب عمل خنک کنندگی توسط روغن موتور انجام می شود و گرمای ناشی از اصطکاک نیز از این طریق منتقل می شود. در این کلاچ ها چند صفحه کلاچ روی هم تعبیه شده است. البته باید گفت که کلاچ های مرطوب نسبت به کلاچ های خشک یا معمولی کارایی کمتری دارند اما فضای کمتری را نیز اشغال می کنند و به همین دلیل در موتورسیکلت ها بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.
کلاچ ها مانند سایر قطعات و سیستم های خودرو عمر مفیدی دارند. این قطعه که معمولا در معرض اصطکاک قرار دارد یکی از قطعات تحلیلی و مصرفی خودرو به حساب می آید که خواه ناخواه پس از مدتی باید تعویض شود. اما عوامل مختلفی را می توان در افزایش یا کاهش این طول عمر مشاهده کرد. عواملی مانند نوع رانندگی، آب و هوا و آب و هوای منطقه و البته کیفیت دیسک کلاچ و لنت های آن.
